Kapag tumili ang bading—APIR!

UNANG-UNA, hindi lahat ng bading ay tumitili. Kaya iritang-irita ako sa balita sa TV kanina na ang mga utak pulbura sa Bulacan ay may bagong iligal na naman na paputok na ang tawag nila ay “Goodbye Bading” na kamag-anak ng “Goodbye Philippines” at “Goodbye Universe” na ang dapat talagang ipinangalan nila kung hindi pa sana natusta ang kanilang utak ay “Goodbye mga Daliri” o di kaya’y “Goodbye Kamay” at “Goodbye Buhay” na bongga ang tugmaan.

            “Goodbye Bading” daw ang ipinangalan sa walang kuwenta at maperhuwisyong paputok na ito dahil dalawang minuto munang titili ito bago sumabog. Dahil nga nilason na ng pulbura ang utak ng mga nakapag-isip nito at isa akong ulirang (ehem!) guro, nais kong magbigay ng kaunting lektyur dito na libre. Ang mahal kaya ng per hour ko sa Miriam College at La Salle Taft! Isipin na lamang natin na community outreach involvement ko ito para matulungan ang mga negosyante ng paputok na hindi nakapag-aral at kung nakapag-aral man ay walang pinag-aralan.

            Ganito kasi iyon. Sari-sari ang mukha ng mga bading. May mga bading na maskulado dahil mahilig mag-gym at sila yung tipo na hindi titili. Mayroong matinee idol—super guwapo at seksi na tinitiliian ng mga babae at bading—pero bading din hindi nga lang inaamin. Mayroong sundalo at pulis na ang bababa at babagsik ng mga boses at diyahe nga naman sa kanilang trabaho kung titili-tili sila. Mayroong mga pari at obispo na mahinahon magsalita palagi. Mayroong abogado na pormal magsalita at titili lamang kung mahulog ang microphone sa harap niya. Mayroong mga doktor, dentista, makata, propesor, inhenyero, arkitekto at marami pang iba. Siyempre mayroon ding mga parlorista—yung mga nagdadamit babae at nagmi-meyk-ap—tulad ni Vice Ganda na masayahin at mahilig talagang tumili. Kaya siguro akala ng nakararami, kapag bading tumitili. Ito kasi ang tradisyon ng kabadingan sa showbiz sa Filipinas na pinauso ng Facifica Falayfay ni Dolphy, pagbabakla-bakla ni Joey de Leon at ng mga kabarkads niyang sina Tito (senador ‘yan ha) at Vic Sotto, Roderick Paulate, at ngayon ni Vice Ganda. Walang mali sa uri ng kabadingang kanilang isinusulong. Trip nilang magsuot-babae at mag-meyk-ap, e di pabayaan natin sila. Ang kaso nga lang, sila ang mas visible kung kaya inaakala ng mga utak-pulbura at ng mga walang utak, period, ay sila ang epitome, ang representative, ang normal, na bading.

            Maling-mali na “Goodbye Bading” ang ipapangalan sa isang tumitili at delikadong paputok. Dapat ang itawag dito ay “Goodbye Utak Forever!”

            Kaya gustong-gusto ko ang kampayang APIR—Aksyon Paputok Injury Reduction— ng Department of Health. Napanood ko sa TV ang paglunsad nila ng programang ito. Namigay pa sila ng CD na ang sisidlan ay hugis paputok na trianggulo ng mga tunog ng pagsabog ng mga paputok. Canned firecrackers sound. Bakit hindi? Ngunit bongga na din naman ang tunog ng takip ng kalderong pinapatik ng malaking kutsara di ba? Bongga na ito kung sasabayan pa ng tilian at sigawan at tawanan at sayawan.

            Noong isang araw lang, isang traysikel sa Bulacan na puno ng mga kargang paputok ang sumabog. Sunog ang katawan ng drayber at namantay ang kaniyang anak na kasama niya sa pagbibiyahe. Nangyari ito dahil may paputok na inilagay malapit sa tambutso.  Ngayong araw lang, tatlong araw bago magbagong taon ay may mga bata nang isinusugod sa ospital dahil naputukan ng piccolo. Mayroon ding batang nakalunok ng pulbura. Ang nakakaawa ang batang babae na natamaan ng ligaw na bala sa binti. Noong nakaraang Pasko lang, isang buntis ang natamaan ng ligaw na bala sa balakang. E, papunta lang naman sana siya sa simbahan. Buti hindi natamaan ang bata sa kaniyang sinapupunan. Taon-taon, libo-libong tao ang nadidisgrasya dahil gumamit ng mga paputok. Hahayaan na lamang ba natin ito?

            Bukod sa peligrong maputukan, dalikado rin ang usok ng mga paputok na ito sa mga may hika tulad ko. Lalo na sa mga bata. Hindi ba sakop ng Clean Air Act ang usok mula sa mga paputok na ito?

            Kaya binabati ko ang DOH sa aktibong kampanya nito laban sa mga paputok. Pati ang Malakanyang ay nagpalabas na rin ng statement hinggil sa iwas-paputok. Pati ang GMANEWS.TV na pinapanood ko palagi ay parang pino-promote na rin ang pag-iwas sa paggamit ng paputok sa kanilang mga balita at programa. Sa ganitong mga isyu at pagkakataon, dapat talagang maging bias na ang masmidya.   

            Kung may extra lang akong pera ngayon gusto ko sanang mag-New Year sa Lungsod Baguio o kaya sa Lungsod Davao. Bawal kasi ang mga paputok doon. Mas nag-iisip at mas matapang ang mga lokal na lider nila. Nagmumukha pang mas sibilisado ang kanilang lungsod. Sana pamarisan sila ng iba pang mga lokal na pamahalaan sa ating bansa.

            Heto ang dasal ngayon ng Sirena sa pagtatapos ng taon: SANA MASUNOG MULI ANG MGA TINDAHAN NG PAPUTOK SA BULACAN!!! Hayan, tili ‘yan ng isang galit na bading.

            Kung may utak tayo at malasakit sa kapuwa, dapat GOODBYE PAPUTOK na tayo sa 2012.

[29 Disyembre 2011

Lungsod Pasig]

Panalo ang Wikang Filipino

SA pag-impeach kay Chief Justice Renato Corona, panalo ang wikang Filipino.

            Kahapon, kinaumagahan matapos ma-impeach ng 188 na kongresista si Corona noong gabi ng ika-12 ng Disyembre, nagtalumpati si PNoy at sinabing si Corona ang dahilan ng pagkawala ng dangal ng Korte Suprema. Kahit hindi ko masyadong gusto si PNoy (dahil naniniwala akong utak-hasyendero pa rin siya at naglalaway na tuta ng Amerika) naniniwala naman ako sa kaniyang tinuran. Dapat lang matanggal si Corona dahil mistula siyang kanser sa kataas-taasang hukuman ng bansa. Klaro naman na ang tunay na pinagsisilbihan niya ay ang interes lamang ni Gloria Macapagal Arroyo na former (?) boss niya. Patunay rito ang mabilisang paglabas ng TRO laban sa hold departure order ng pamahalaan para kay Gloria at sa kaniyang bana dahil sa maraming kasong kanilang kakaharapin.

             Si PNoy, gaya ng ginagawa niya sa kaniyang mga SONA at mahahalagang talumpati sa harap ng taumbayan, Filipino ang ginamit upang tuligsain si Corona. Take note, hindi ang Korte Suprema ang tinutuligsa ni PNoy kundi si Corona lamang na midnight appointee (kung kaya labag sa Saligang Batas) ni Arroyo. Ang yabang naman ni Corona kung iniisip niya na siya ang Korte Suprema gayung mala-impostor lamang siya roon. Kanina sa mga balita sa telebisyon, istaring si Corona dahil nag-court holiday ang ilang mga korte sa Metro Manila at iba pang mga lugar sa Filipinas bilang suporta umano sa kaniya. Nagtalumpati si Corona na ayon sa mga reporter ay “palaban” daw pero parang wala namang puwersa. At kruhay! Sa Filipino ang talumpati ng na-impeach na chief justice!

            Tuwang-tuwa ako sapagkat hindi na lamang presidente ang nagpi-Filipino kundi pati na rin ang punong mahistrado. Kaya panalong-panalo ang wikang Filipino! Well, wikang Filipino na Tagalog-based na ayaw siyempre ng ilang mga kakilala kong Bisaya. Pero para sa akin, okey na ito. At least katutubong wika na.

            Pero siyempre dahil si Corona ito, duda ako sa kaniyang paggamit ng wikang Filipino. Palagi naman kasi siyang nag-i-Ingles sa mga talumpati niya. Si PNoy, consistent na sa paggamit ng Filipino kaya hindi mukhang pilit at di-sinsero gaya ng kay Corona. Si Corona talaga. Hirap siyang basahin ang kaniyang talumpati. Obvious naman na nag-Filipino lamang siya upang tapatan ang pag-Filipino ni PNoy. Sana kasi nagpa-praktis muna siya kay Atty. Midas Marquez.

            Akala talaga ni Corona, malalansi niya ang sambayanang Filipino sa paggamit ng Filipino. Akala niya paniniwalaan siya dahil ginamit niya ang wika ng masa. Mas nagiging nakakadiri tuloy ang kaniyang talumpati.

            Sabi niya, nagiging diktador na raw si PNoy. Ows? Natawa ako. Utak-hasyendero, oo. Tuta ng Amerikano, oo. Pero diktador? Si Chief Justice talaga, you’re so funny, sir! O kung sa isang FM station pa, joke ba ‘yun?! Bwahahaha! Parang kasing funny ito kung pagbintangan natin si PNoy na siya ang awtor, a.k.a. mastermind, ng sikat na “Oplan Put the Little Girl To Sleep” ni Elena Bautista Horn (gusto ko talaga sanang isalin sa Filipino ang kaniyang apelyido para mas may impact!).

            Nagrereklamo si Corona na yung articles of impeachment daw sa Kongreso ay hindi binasa ng mga kongresista at basta pinirmahan na lamang. Look who’s talking! Di ba nagdesisyon na rin naman ang Korte Suprema na pinamunuan ni Corona na hindi rin nila nabasa ang complaint o affidavit o prayer?

            Ang nakapagtataka lang, ang mga reklamo nina Corona, Marquez, Horn, Atty. Ferdinand Topacio, at Atty. Raul Lambino ay magkakatunog. Nag-uusap ba sila? Tanong lang ‘yan ha. At kung nag-uusap nga sila, heto ang payo ko kay Corona, huwag na huwag siyang magpasulat ng talumpati sa Filipino kay Atty. Topacio. Bukod kasi sa malaking posibilidad na makakapasok ang mga salitang tulad ng “itlog,” baka magkaroon pa ng mga mali o OA na metapora ang maririnig mula sa kaniyang speech. Noong araw na ililipat si Arroyo mula St. Luke’s Medical Center sa Lungsod Taguig tungo sa Veterans Memorial Medical Center sa Lungsod Quezon, napanood ko sa isang interbyu sa telebisyon si Topacio na nag-trying hard maging makata nang tinanong siya kung sasamahan ba ng dating First Gentleman ang Dating Pangulo sa sasakyan patungong VMMC. Aniya, “Hindi naman iiwanan ng dating First Gentleman ang kaniyang kabiyak na nakaratay sa banig ng karamdaman.” Weeeee… Banig ng karamdaman? Yung karamdaman hindi na tayo sigurado d’yan, na ang tawag nga ng mga tibak na nagrarali ay “kaartehan” lamang. Pero ang banig? Juice koh! May banig sa St. Luke’s? Kuwarto mo tig-PhP50,000 a night tapos sa banig ka lang pahihigain? Ano ‘yun? Parang sa amin sa Antique Provincial Hospital?

            Heto ang naiimadyin ko. Kung si Topacio ang magiging coach ni Corona sa Senado, I’m sure parang ganito ang pleading niya: “Mga kagalang-galang na Huwes-Senadores, buong puso kong ipinababatid sa inyo, wala po akong kasalanan, wala po. Ipatatanggal ko ang dalawa kong itlog kung guilty ako! Para akong ibong may layang lumipad subalit ikinukulong ninyo sa hawla ng mga maling paratang dahil sa utos ng haring diktador ng Albania! Sa loob at labas ng Korte Suprema kong sawi….” Pagkatapos, magugulat at matatawa ang microphone at biglang tatalon. Mapapalundag si Corona pero si Marquez ang mapapasigaw, actually, mapapatili ng, “Ay puki ng baklang dagang froggy!” Check n’yo sa You Tube. Meron.

            Sabi pa ni Corona, mahimbing daw ang kaniyang tulog dahil malinis ang kaniyang konsensiya. Sino ang kinukumbinse n’yo, sir? Sarili n’yo? Tingnan mo kaya itsura mo sa salamin. Iyan ang itsura ko kapag puyat ako sa katse-tsek ng term peyper ng mga estudyante ko at kinabukasan na ang deadline ng pagsumite ng grades.

            Para sa akin bilang guro ng Filipino, sagrado ang Pambansang Wika. Wika ito ng kaluluwa ng ating bansa kung kaya hindi dapat ginagamit upang magsinungaling o manlinlang ng kapuwa. At bilang makata, para sa akin sagrado ang Wika—maging Kinaray-a ito, Cuyunon, Ingles, Aleman, Bahasa, o kung ano pa man. Dapat gamitin lamang ito upang isiwalat ang katotohanan kasi may kasabihan sa Ingles na liars go to hell. Ito ang dapat mabatid nina Corona, Marquez, Sung… er, Horn, Topacio, at Lambino. At siyempre, nina Gloria at Mike Arroyo na rin na mga direct descendant pa naman ni Santa Teresa ng Avila. Abaw, Santa Teresa, ipagdasal n’yo po sila!

            Sa pag-impeach kay Corona panalo ang wikang Filipino. At kung matanggal si Corona sa Korte Suprema, panalo ang sambayanang Filipino.

[14 Disyembre 2011

Lungsod Pasig]

Ang Pagko-condo Bilang Gitnang Uring Fantasya

SA bagong patalastas sa telebisyon ng isang kompanya ng real estate, may isang batang babaeng masaya na naglalaro sa luntiang damuhan. Nang tumingala siya, nakita niya ang isang bahay na lumilipad. Nagpatong-patong ang mga bahay na ito at naging isang gusaling kondominyum. Masaya itong pinanood ng bata at ng nanay at tatay nito. Ang tagline ng patalastas, “Ang pangarap ko’y abot ko na.”

            Ang patalastas na ito’y isang klarong pananamantala sa gitnang uring fantasya. Ipinalalabas ng mga kapitalista na maganda, sosyal, and in na in ang buhay kondominyum. Kaya ang mga pasosyal (social climber) ay nagkakadumahog na bumili ng unit kesehodang ilang taon nilang bubunuin ang paghuhulog dito.

            Gitnang uring fantasya lamang ang kondominyum dahil hindi totoong pangmayaman ito. Kung mayaman ka, titira ka ba sa isang kuwartong malakahon ng sapatos? Payag ka bang dingding lamang ang iyong pagitan sa mga estranghero sa mga katabi mong unit?

            Sa sanaysay ni Dolores Taylan na “Codomisyon” na nalathala sa Ani, ang jornal pampanitikan ng Sentrong Pangkultura ng Pilipinas, isinalaysay niya ang bangungot na dinanas niya at ng kaniyang mga anak sa condo unit na kaniyang binili malapit sa De La Salle University kung saan siya nagtuturo.

            Hindi naman pagpapasosyal ang dahilan ni Taylan sa kanilang pagko-condo. May bahay sila sa Laguna. Ang kaso, malayo ito sa kaniyang trabaho at sa paaralan ng kaniyang mga anak. Nagkataon ding buntis siya at nahihirapan na siyang magbiyahe. Kaya naisipan niyang bumili ng condo unit. Aniya, “Kaginhawahan o convenience ang pangunahing dahilan kung bakit ko naisipang tumira sa condominium. Malapit sa eskwelahang pinapasukan ng mga anak kong babae at ng unibersidad na pinagtuturuan ko ang condominium na napili ko.  Nang panahong iyon, maselan ko ding ipinagbubuntis ang pang-apat kong anak at nahihirapan na akong magbiyahe mula Laguna paluwas ng Maynila, at mula Maynila pauwi sa Laguna.”

            Kaginhawahan ang nasa isip nang magdesisyong mag-condo. Subalit unang gabi pa lamang nila sa kanilang unit, may pabigat na sa isipan ni Taylan. “Noong unang gabi ng pagtulog namin sa aming unit, naisip ko ang humigit-kumulang dalawang milyong pisong halaga ng aming one-bedroom unit.  Ang katumbas pala ng kaginhawahan naming mag-iina ay humigit-kumulang dalawang milyong pisong bubunuin naming bayaran sa loob ng sampung taon.   Kaya naman wa akoag-iina ay katumbas na pala a namin lang-wala sa hinagap ko noon na ang kaginhawahang hinahangad namin sa  pagtira sa condominium ay mauuwi sa isang malaking konsumisyon.”

            Sa tunay na mayaman sa ating bansa, maliit lamang ang dalawang milyon. Subalit para sa isang guro lamang, mabigat na pasanin ito. Pero kayang-kayang pasanin ng isang nasa gitnang uri. Sa librong Gitnang Uring Fantasya ni Rolando B. Tolentino, sinabi niya na upang mapabilang ang isang pamilya sa gitnang uri, kailangang ang taunang kita nila ay nakapaloob sa PhP251,283 hanggang PhP2,045,280.  Ayon sa pag-aaral ng National Statistical Coordination Board, noong 2003, isa sa isang daang pamilya ay kabilang sa uring may mataas na kita at 20 porsiyento lamang ang gitnang uri, at 80 porsiyento ay kabilang sa mababang uri.

            Samakatuwid, kaunti lang naman talaga ang totoong mayaman sa ating bansa. Kahit ang nasa gitnang uri ay 20 porsiyento lamang. Ito ang target ng mga naglalako ng gitnang uring fantasya, at ang sikat na produkto ngayon ay ang condominium living. Sa mga patalastas nito sa telebisyon, diyaryo, at mga magazine, lumalabas na ito na ang katuparan ng pangarap ng lahat na maging sosyal. Iisipin ng manonood at mambabasa na isang sopistikado at glamorosong pamumuhay ang pagtira sa kondominyum. Kaya iyong mga hindi pa kabilang sa gitnang uri ay magsusumikap nang husto upang dumating ang araw na kaya na rin nilang bumili, o kahit makarenta man lamang, ng isang condo unit.

            Kaya mahalaga ang mga sanaysay na katulad ng sinulat ni Taylan upang kalabanin ang walang pakundangang pagbebenta nitong gitnang uring fantasya.

Nag-umpisa ang kalbaryo nina Taylan sa kanilang bagong condo unit nang tumagas ang tubig sa kanilang dingding kapag umuulan. Sinundan ito nang sabihan sila ng building administrator na nagli-leak ang tubo ng kanilang tubig kung kaya binabaha ang unit na nasa ilalim nila. Kailangang baklasin ang simentong nagtatago sa mga tubo upang malaman at maayos kung nasaan ang leak. Noong una, ayaw pumayag ni Taylan dahil maiistorbo ang buhay nila. Saka kung babaklasin ang ilang bahagi ng simento sa kanilang unit, inaalala niya nab aka atakehin ng hika ang isa niyang anak. Sinabihan siya ng building administrator na puwede naman silang lumipat muna sa dormitory ng gusali kaya lang magbabayad sila ng PhP300 kada tao kada araw. Ayaw niyang pumayag. Aniya, “Ayaw kong magbayad sapagkat para sa akin, dalawa lang ang maaaring dahilan kung bakit may leak ang tubo na hindi naman nagagalaw sa loob ng sementong kinababaunan nito.  Una, poor workmanship o poor building construction.   Pangalawa, maaaring substandard ang materyales na ginamit kaya nag-leak kaagad ang mga tubo nito.  Para sa akin, alin man sa dalawang ito ang dahilan ay wala kaming kasalanan kaya dapat lamang na tulungan kami ng developer sa aming kalagayan.”

Oo nga naman. Bakit sina Taylan ang magbabayad sa kapalpakan ng developer ng condo building? Pero sa halip na magsisi ang developer ng gusali sa kanilang kapalpakan, pinutulan pa ng tubig ang unit nina Taylan! Ito ay hanggang sa pumayag si Taylan na bakbakin ang kanilang sahig upang mahanap ang tubong nagli-leak. Kailangan nina Taylan na makiigib sa mga katabing unit nila upang may magamit silang tubig. Ayon pa sa kaniya, “Biglang-bigla, ang condominium ay naging isang condomisyon para sa amin.”

Kalaunan ay hindi na makatiis sina Taylan kung kaya pumayag na siyang bakbakin ang kaniyang sahig. Noong una, gusto pang ipapasan sa kaniya ng building administrator ang gastusin sa pagbabakbak na iyon. Pero hindi pumayag si Taylan. Nang mabakbak ang kaniyang sahig, nadiskubreng wala naman palang leak. Ang leak ay nasa bath tub pala. Nakakaloka.

            Nagsusulputan na parang mga kabute ang mga gusaling kondominyum sa Metro Manila. Hindi lamang sa mga sentrong pangkalakalan kundi kahit sa mga liblib na bahagi ng lungsod. Naalala ko pa noong mga Dekada 90, kapag sumasakay ako ng dyip mula sa amin sa Rosario, Pasig papuntang Cubao, ang Libis ay talagang libis dahil mga talahiban lamang ito. Ngayon, nakamamangha na ang mga matatayog na gusali sa Eastwood  at karamihan sa mga ito ay mga kondominyum. Sa Calle Industria malapit dito ay itinatayo ngayon ang Circulo Verde na isang munting lungsod din ng mga kondominyum. Noong nag-aaral pa ako sa De La Salle University-Manila noong 1995 hanggang 1997, dadalawa pa lamang ang itinatayong gusaling kondominyum. Ngayon, halos hindi na masisikatan ng araw ang kalsada sa bahaging iyon ng Taft Avenue. Nakahihilo na ang tayog ng mga gusali. Ang dating dambuhalang La Salle Hall ay parang anong oras ay matatambakan ng mga kondominyum. Iniisip ko na lamang, siguro naman pumasa sa standard ang plano ng mga gusaling ito at hindi madaling mapatumba ng lindol.

            Kung tutuusin, hindi naman talaga lindol ang nangungunang problema sa pagko-condo. Bukod sa bonggang problemang naranasan ni Taylan, marami pang maliliit na problema ang hatid nito. May isa akong kaibigan na problema ang napakaraming ipis sa condo unit nila. May isa pa akong kaibigan na naiinis sapagkat naaamoy niya ang kung ano mang niluluto ng mga katabing unit niya.

            Ilang buwan ko nang napapansin ang isang karatula sa labas ng Miriam College kung saan ako nagtuturo. Ang nakalagay: “House for Sale. 35 million. Capitol Hill.” Ganito na kamahal ang totoong bahay. Malayo sa isang milyon hanggang dalawang milyon na presyo ng karaniwang condo unit. Samakatuwid, isang gitnang uring fantasya lamang ang pagko-condo dahil ito na ang katumbas sa ating panahon ng low-cost housing sa kalungsuran. 

[Hulyo 2011

Lungsod Pasig]

Mabuhay ang Bayang Moral!

SUMASANG-AYON talaga ako sa kampanya ng Metro Manila Development Authority (MMDA) laban sa mga bastos na billboard sa ating kakalsadahan. Dapat lamang na pangalagaan nila ang moralidad ng ating bansa. Kaya pumalakpak talaga ako at naiyak sa saya habang ibinabalita sa TV kanina (8 Hulyo 2011)  ang pagbabaklas ng mga dambuhalang billboard ng mga manlalarong nakabrip lamang.

            Imadyin, nakabrip lamang! Hindi man lang sila nahiya! Ang laki pa ng umbok ng kanilang harapan. At ang mga abs nila, halos mabaliw ako kapag tinititigan ko. Muntik na akong na-dehydrate sa sobrang paglalaway. Nakita ko kasi ito nang sumakay ako sa masikip na masikip na MRT. Muntik na akong nang-reyp ng mga lalaking kasiksikan ko kasi nakakita ako ng malaking larawan ng brip! Buti na lang sa sobrang sikip, hindi ako makagalaw. Kung nagkataon, malaking eskandalo talaga. Ano na lamang ang sasabihin ng mga estudyante ko? Nang-reyp si sir nila sa MRT! Que horror!

            Kaya hangang-hanga talaga ako sa papable na tserman ng MMDA na naisip niya ito. At last, may guardian of morality na tayo sa kaniyang katauhan. Ang trapik-trapik na nga sa Edsa pagkatapos kung ano-ano pang kahalayan ang nakikita natin. Tuloy nagbabanggaan ang mga sasakyan dahil nadidistrak ang mga drayber sa mga bastos na billboard.

            Ano na lamang ang mangyayari sa kinabukasan ng ating bayan kung naging manyakis na ang ating kabataan? Kung sinira na ang kanilang ulo sa sobrang libog dahil nakakita sila ng umbok sa brip at ng bakat ng utong ng mga modelo? Wala na. Malulugmok na ang ating bayan. Masisira ang imahen natin bilang “The Only Catholic Country in Asia.”

            Kung ako ang presidente ng Catholic Bishops Conference of the Philippines (CBCP), bibigyan ko talaga ng medalya ang tserman na ito ng MMDA. Baka nga i-propose ko pa sa Vatican na reserbahan na siya ng slot para sa beatification niya balang araw. Imadyin, sa dami ng kaniyang dapat gawin, talagang naisip pa niyang isa-isahing tingnan ang mga billboard upang alamin kung alin ang moral at ang imoral sa mga ito. Ipinaglalaban talaga niya ang moralidad ng ating bayan. Kaya mabuhay siya! Tiyak tuwang-tuwa sa kaniya si Cardinal Sin.

            Kaya bilang isang mabuting mamamayan na tumatahak ng tuwid na daan at ayaw na ayaw sa mga bagay na malalaswa, narito ang ilang mungkahi ko sa MMDA:

1.    Utusan niya ang presidente ng Unibersidad ng Pilipinas na pasuotan ng toga ang oblation nila. Masagwa kasi ito. Kahit brip wala! Dahon lang ang takip! Imadyin ang epekto nito sa mga estudyante at mga propesor nila? Hindi ako nagtataka kung bakit napakalibog at napakaimoral ng mga taga-U.P. Oblation pa lang nila ang bastos na. Balutan ‘yan ng toga kahit nakasablay lang sila kung graduation nila.

2.    Ipa-pull out sa mga sinehan ang remake ng Temptation Island. Mahalay ang pelikulang ito! Ang seseksi ng suot ng mga artista rito. Nakikita ang abs dito ni Aljur Abrenica. Dadami na naman ang mga reypist nito lalo na’t box office hit ito. Napakairesponsable ng GMA Films at Regal Films sa pagprodyus ng pelikulang ito. Wala talaga silang sense of morality. Nakadidiri talaga!

3.    Sulatan ang Commission on Higher Education na magpalabas ng memo na magmula ngayon, hindi na maaaring ituro ang human anatomy sa ating mga unibersidad at kolehiyo dahil mahahalay ang larawan sa mga textbook ng sabjec na ito. Walang lugar sa akademya ang hubad na katawan.

4.    Ipatigil ang pagpapalabas ng mga teleserye sa telebisyon na may seksi na mga kostyum. Halimbawa, ang seseksi palagi ng mga damit ni Marian Rivera sa “Amaya.” Ang ganda pa naman niya. Marami pang mga lalaki na nakabahag dito at nakikita ang kanilang pusod lalo na si Sid Lucero. Nakasisira ito sa moralidad ng mga batang manonood. I-require na rin dapat na magpalda si Richard Gutierrez sa “Captain Barbel” . Kitang-kita ang hubog ng katawan niya sa kaniyang suot. Ang halay! Saka huwag na huwag nang payagan na mag-remake pa ng “Dyesebel” at “Darna.” Mahirap nang makakita ang mga manonood ng mapuputing kilikili at hita. Magiging manyakis ang lahat ng makakapanood nito.

5.    Hilingin din sa CBCP na ipagbawal na sa lahat ng mga Filipinong Katoliko na mag-pilgrimage sa Vatican. Baka pumasok sila sa Sistine Chapel at makita nila ang larawang hubad ni Adan at ng iba pang mga santo at demonyo sa kisame ng kapilyang ito kung saan pinagbobotohan ng mga kardinal ang Santo Papa. Masisira ang kanilang moralidad. Saka puwede ba, damitan na ang mga larawan at estatwa ni Kristo na nakapako! Malaking kahalayan ito sa loob ng mga simbahan.

6.    I-ban na dapat ang Facebook sa Filipinas. Kung ano-anong mahahalay na mga larawan ang pinopost dito. Napakaimoral! Sa China nga bawal din ang Facebook buhay naman sila. Mabubuhay pa rin tayo rito sa ating bansa kahit walang Facebook. Ang mahalaga mapangalagaan natin ang ating moralidad.

7.    Mag-lobby sa Kongreso na gumawa ng batas na i-require ang lahat ng mga Filipino na magsutana o kaya ay magburka kung lumabas ng bahay para hindi na makikita ang hubog ng katawan ng bawat isa. Ito lang ang tanging paraan upang hindi tayo magiging manyakis bilang bansa. Tandaan natin, makasalanan ang hubog ng katawan.

            Marami pa sana akong mga mungkahi. Nakakapagod lang magsulat. Pero natitiyak kong eksperto ang mga taga-MMDA kung moralidad lang din ang pag-usapan kaya natitiyak kong maiisip din nila ang mga iminungkahi ko at ang mga imumungkahi ko pa.

            Mabuhay ang MMDA! Mabuhay ang bayang moral!

[8 Hulyo 2011

Lungsod Pasig]

‘Nakakadiri’

ANG salitang ugat ng katagang “nakakadiri” ay “diri.”  Ayon sa U.P. Diksiyonaryong Filipino, ang “diri” ay isang pangngalan na mula sa mga wikang Kapampangan at Tagalog na ang ibig sabihin ay “pagkarimarim sa anumang madumi o mabaho.” Ang panlaping “naka” naman ay “pambuo ng pandiwang pangkasalukuyan ng maka-, at inuulit ang unang pantig ng salitang-ugat, hal. nakababasa, nakasusulat.”  Samakatuwid, ang tamang ispeling ng “nakakadiri” ay “nakadidiri.” Sa ngayon, natatanggap pa naman ang parehong ispeling. Sa katunayan nga, naging sikat ang una dahil ginamit ito kamakailan lamang ng isang arsobispo ng simbahang Katoliko upang ilarawan ang pagpapakasal ng parehong babae at parehong lalaki.

            Ngayong umaga lamang (7 Hulyo 2011), pagkagising ko mga ala-singko y medya, habang nanonood ako ng mga balita sa “Unang Hirit” ng GMA7, muli kong naranasan ang kahulugan ng salitang “nakadidiri” habang ibinabalita ang pagbibigay ng mga mamahaling sasakyan ng Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO) noong panahon ni Pangulong Gloria Macapagal Arroyo sa mga obispo. Ipinakita pa ang liham ng isang obispo kay Arroyo na humihingi ng SUV na 4X4 bilang regalo sa kaniyang kaarawan. Sa utos ni Arroyo, nabigyan naman ang butihing obispo ng sasakyang nagkakahalaga ng mahigit PhP1.7 milyon. Sa balita, may pinangalanan pang apat na obispo na tumanggap din ng luxury vehicles, may dalawa pang di pa napapangalanan, at ang isang pari sa Lungsod Iligan.

            Nanindig talaga ang aking mga balahibo at nawalan ako ng ganang kainin pa ang aking agahang pandesal na pinapahiran ko ng butter. Nasusuka kasi ako. Pati sa kape ko, parang nandiri ako. Kaya kahit na alam kong nakamamatay ang paninigarilyo, kumuha ako ng isang stik ng sigarilyo ng kapatid kong nakalagay sa ibabaw ng ref at sinindihan ito. Mabisang pampigil kasi ito sa pagsusuka kapag nakikita at naaamoy mo ang isang bagay na marumi at mabaho tulad ng patay na daga, tae ng pusa, o nabubulok na bangkay.

            Ito ang isyu na tama at angkop na pagkakataon at kontexto na puwedeng gamitin ni Arsobispo Teodoro Bacani ang salitang “nakadidiri.”

            Sa opisyal na reaksiyon ng CBCP, sinabi ng mga ito na ang mga sasakyang nabanggit ay hindi umano para sa “personal na gamit” ng mga obispo kundi ginagamit ito upang paglingkuran ang mga mamamayan. Ows? Tumaas ang mga kilay ko  at napangiting-pusa dahil naisip ko, hmmm, ano kaya ang mga “personal” na bahagi ng buhay ng isang obispo? Masyado lamang siguro akong naïve kasi lumaki ako sa isang tahanang relihiyoso. Noong nabubuhay pa ang Nanay ko ay araw-araw siyang nagsisimba (kaya sakristan kami ng nag-iisa kong kapatid na lalaki noong nasa elementarya pa lamang kami) at close siya sa mga pari at obispo sa amin sa Antique. Ang matandang dalaga kong Tita ay pinapagalitan kami kapag di kami nagsisimba kung Linggo.  Ang Tatay kong seaman naman, kapag bumababa ng barko noon at nasa bahay kami namin sa Pasig, kinakaladkad niya kami sa Antipolo para magsimba at magpasalamat kay Nuestra Señora de Buen Viaje. Nagpapamisa rin siya ng pasasalamat sa katedral namin sa San Jose de Buenavista pagdating niya roon. Sa paningin ko noon, ang mga pari, lalo na ang obispo ay talagang nakamamangha kasi parang nagliliwanag sila sa  aking paningin dahil naniniwala ako na ibinubuhos nila ang kanilang buong buhay at pagkatao sa pagsisilbi sa Diyos, sa pagsisilbi sa mga tao. Naïve nga siguro talaga ako kaya nakakalimutan kong mga tao rin lamang ang mga pari at obispo at maaari ding gumawa ng mga nakadidiri na bagay.

            Isang katotohanan na nakasaad sa ating batas na hindi puwedeng mag-donate ng pera o kahit anong bagay ang pamahalaan sa mga simbahan. Sabi rin ng kasalukuyang namumuno sa PCSO ngayon, nakasaad din sa patakaran nila na mga ambulansiya lamang ang puwedeng ipamigay ng kanilang opisina. Samakatuwid, iregular at iligal ang pagbigay ng PCSO ng mga sasakyan sa mga obispo.    

            Ang pagbibigay ng mamamahaling sasakyan ni Arroyo sa mga obispo ay isang dahilan pa para ikulong siya. Isa lamang ito sa napakaraming ginawa niyang mga nakadidiring bagay habang siya ay nasa puwesto. Ayon nga sa isang kaguro ko na isang debotong Katoliko, ang pinakaayaw raw niya kay Arroyo ay ang pagkurap nito sa mga obispo. Sumang-ayon naman agad ako. Pero nang mapag-isip-isip ko, hindi ba dapat mas alam ng isang obispo kung ano ang tama at mali? Kung ano ang moral at hindi? Si Arroyo, isang trapo/tarpolitiko. Bahagi na ng kultura at pagkatao ng mga politiko ang kurapsiyon. Kaya kapag ang bawat pagkakataon na makita nila upang makurap nila ang mga tao ay gagawin nila mananatili lamang sila sa puwesto upang mas mahuthutan pa nila ang kaban ng bayan. Pero ang mga obispo, dapat maka-Diyos sila at matibay ang kanilang pagyakap sa mga halagahan tulad ng katotohanan at katarungan. Ngayon kung ang obispo ay nakukurap ng isang politiko, obispo pa rin ba siya sa tunay na kahulugan ng katagang obispo? Ayon sa close friend kong pari, “elder of the church” daw ang tunay na kahulugan ng salitang obispo. Ibig sabahin, mga maalam na matanda sa simbahan. Pero kapag ganito ang isang obispo, parang matanda na walang kinatandaan. Isa pa, kaya nga may baston ang isang obispo. Baston ito ng isang shepherd ayon sa itinuro sa amin sa Assumption noon. Ibig sabihin, ang obispo ay isang pastol at tayo ang mga mabait na tupa ay dadalhin niya sa kandungan ng Diyos. Ay, juice koh! Sa pastolan ng kurapsiyon pala tayo dadalhin ng mga ito.

            Ang lalo pang nakadidiri dito, iyong isang obispo, siya pa mismo ang sumulat kay Arroyo at nanghihingi ng birthday gift na sasakyang nagkakahalaga ng PhP1.7 milyon! Ang obispong ito, sa halip na sawayin si Arroyo sa pagiging kurap nito, siya pa ang lalong nagpakurap kay Arroyo! Hindi man lang inisip ng mga obispong ito na malaking kabawasan ang mamahaling sasakyang ibinigay sa kanila sa badyet na ipinamimigay para pampaospital at pambili ng gamot ng mga naghihikahos nating kababayan. Ito talaga ang bonggang pagbalintong ng moralidad.

            Kung may natitira pang kahihiyan ang simbahang Katoliko dito sa Filipinas (at bilang isang Katoliko ay nahihiya talaga ako), dapat pagsabihan ng pamunuan ng Catholic Bishops Conference of the Philippines ang mga obispong ito na ibalik sa pamahalaan ang sasakyang ibinigay sa kanila ni Arroyo dahil iligal at imoral ito. Tunay itong nakadidiri.

             

[7 Hulyo 2011

Lungsod Pasig]

Peligroso ang Pag-ibig na Bading Dahil sa Mabahong Bunganga ng mga Obispo

NANGHIHINA ako habang pinapanood ang interbyu ni Boy Abunda kay Ricky Rivero sa “The Buzz” noong Linggo, 26 Hunyo 2011. Para sa akin kasi, ang pananaksak na nangyari kay Ricky ay hindi lamang isang karahasan na ginawa sa kaniya kundi karahasan itong ginawa sa sangkabadingan. Kalabisan mang sabihin pero ramdam na ramdam ko ang labimpitong saksak na kaniyang tinamo.

            Ang suspek sa karumaldumal na krimen na ito ay ang ka-Facebook na Ricky na si Hans Ivan Ruiz. Ilang buwan na rin silang FB friends at maraming beses nang nagkita. Ayon pa kay Ricky, bagamat wala silang relasyon ni Ruiz dahil alam niyang may girlfriend ito, may nangyayaring seksuwal sa pagitan nila. At noon ngang gabi ng Dominggo bago nangyari ang krimen, nag-text sa kaniya si Ruiz na magkita sila. Bisi sana sa pagsosyuting si Rivero subalit pinaunlakan din niya ang rekwest ng kaibigan bagamat gabing-gabi na silang nagkita. Nakitulog ito sa kaniya.

            Okey naman daw ang kanilang pag-uusap noong nasa bahay na sila ni Ricky. Nanood sila ng TV at pagkatapos natulog din agad dahil maaga pa ang syuting niya kinabukasan. Subalit iyon nga, nagising na lamang siyang nakasakay na sa kaniya si Ruiz at sinasaksak na siya nito. Nanlaban si Ricky. Aniya, “Gigil na gigil siyang sinasaksak ako. Galit siya.”

            Nang makawala si Ricky, tumakbo siya sa banyo at nagshower at tiningnan ang mga sugat niya. Marami. Paglabas niya ng banyo, sinalubong umano siya ni Ruiz at sinakal pa ng tuwalya. “Kailangan ko ng pera. Mamamatay ang tatay ko!” sabi nito. Sagot naman ni Ricky, “Oo, bibigyan kita ng pera pero punta muna ako ng hospital.”

            Tumakbo si Ricky palabas ng bahay at sumakay sa kaniyang kotse. Nag-drive siya papuntang Heart Center of the Philippines sa Lungsod Quezon, ang pinakamalapit na hospital sa kaniyang tirahan. Habang nagda-drive na duguan, ipinapanalangin ni Ricky na sana huwag siyang mawalan nang malay bago makarating ng ospital. Nakarating naman siya. Naiwan si Ruiz sa kaniyang bahay.

            Naabutan ng mga nagrespondeng tanod si Ruiz sa bahay ni Ricky. Paalis na ito at may dalang knapsack na ang laman ay mga mamahaling gamit ni Ricky tulad ng laptop. Positibong itinuro ni Ricky sa harap ng mga pulis sa ospital si Ruiz na siya ang sumaksak sa kaniya.

            Habang nakakulong, sinasabi ni Ruiz na hindi raw niya alam ang mga pangyayari. Si Ricky umano mismo ang gumising sa kaniya. Hindi raw niya alam na sinasaksak niya ito.

            Sa replay ng programang dokumentaryon ng GMA7 na “Tunay na Buhay” noong Lunes, 4 Hulyo 2011, gin-feature ang buhay ni Ruiz. Dalawampu’t dalawang taong gulang ito at kagagradweyt pa lamang sa kolehiyo sa isang unibersidad sa Manila. Self-supporting student siya at mayroong iskolarship bilang kasapi ng varsity sa volleyball. Nangungupahan ng isang maliit na bahay ang kanilang pamilya sa isang bayan sa Bulacan. Kasama niya ang kaniyang tatay na dating taxi driver at may sakit na ngayon, at ang dalawa niyang kapatid na babae. Sabi ni Ruiz, hindi naman daw sila mahirap, subalit hindi rin maalwan. May mga pagkakataon daw na gipit sila subalit naitatawid naman. Natanggal siya sa trabaho dahil sa kasong ito na kinasasangkutan niya. Ang tanong pa nga ng dokumentaryong ito, ano na raw ang naghihintay na kinabukasan kay Ruiz matapos ang insidenteng ito.

            Masaya ako na may isang abogada na nag-alok ng kaniyang libreng serbisyo kay Ruiz. Nanay yata ito ng isang ka-batch niya sa kolehiyo. Kakasuhan kasi talaga siya ni Ricky. Gusto kong sundan ang kasong ito dahil mahalaga ito sa sangkabadingan hindi lamang dito sa Filipinas kundi sa buong mundo. Sa pamamagitan ng kasong ito, mas lilinaw ang mga totoong pangyayari at lalong lilitaw ang katotohanang nakabase sa mga ebidensiya at lohikal na mga argumento.

            Sinabi pa ni Ruiz na sana huwag siyang husgahan ng madla kaagad katulad ng nangyayari sa ngayon. Lumalabas daw sa TV na si Ricky ang biktima. Biktima rin daw siya. Biktima ng ano? Si Ricky ang nasaksak ng labimpitong beses!

            Hangang-hanga ako kay Ricky hindi lamang dahil sa pagharap niya sa pambansang telebisyon upang ibahagi ang kaniyang kahindik-hindik na karanasan. Hanga ako dahil isang matibay na tao ang nakita ko sa telebisyon. Isang matibay at matino na mamamayan ng bansang ito na ginawan ng masama ng taong kaniyang pinagkatiwalaan.

            Sabi nga ni Charlene Gonzales, hindi raw siya makapaniwala na mangyayari ito kay Ricky na ayon sa kaniya “is a well-loved person in the industry. Sabi naman ni Buy Abunda, “Ricky is such a nice guy.”

            Ilang araw matapos masaksak si Ricky, may pumutok na namang balita tungkol sa isang bading na call center agent na sinaksak din ng lalaking inimbitahan nito sa nirerentahang bahay. Natagpuan siyang duguan at patay. Sabi ng kapatid nitong lalaki na ininterbyu sa TV, mahirap lamang daw sila at itong kapatid nila ang inaasahan nilang mag-aahon sa kanila mula sa kahirapan. Nagtapos na raw kasi itong kapatid nila ng abogasya at kukuha na sana ng bar ngayong taon.

            Isang bading na naman na biktima ng karumal-dumal na krimen. Isang buhay na naman na nasayang.

            Ilang taon na ang nakalilipas, may mga serye ng pagpatay sa mga bading sa loob ng kanilang bahay ang nangyari sa Lungsod Quezon. Klarong hate crime ito. Pero wala ring nangyari sa kanilang mga kaso.

            Noong nasa Iloilo pa ako nagtatrabaho mga limang taon na ang nakalilipas, may isang supervisor ng Department of Education ang pinatay sa kaniyang hotel room kung saan dumadalo siya ng seminar. Nagsususpetsa ang lahat na bading ito subalit dedma na kasi matanda na ang mama at may asawa’t mga anak ito. Nagdala yata ng lalaki sa hotel room at pinatay siya at ninakawan. Natagpuan ang katawan niyang may 94 na saksak! Oo, siyamnapu’t apat na saksak! Samakatuwid, biktima siya ng karumal-dumal na krimen. Subalit ano ang nangyari sa kaniyang kaso? Wala. Ayaw ng mga anak niya na imbestigahan pa nang malaliman ang nangyari dahil ayaw nilang maeskandalo. Nahihiya silang malaman ng iba na bading nga kanilang ama. As if hindi pa ito alam ng mga tao. Walang natamong katarungan ang lola naming ito.

            Ang krimen na nangyari laban kay Ricky, at lalo na sa namatay talagang mga biktima, ay hindi lamang krimen ng isang lalaki laban sa isang bading. Krimen ito ng lipunang nilason ang isipan ng homophobia, isang takot sa mga homoseksuwal na walang basehan o hindi pinag-isipan at produkto lamang ng bigotry. Ang tinutukoy kong lipunan ay ang simbahan, pamahalaan, at eskuwelahan. Lalo na ang simbahang Katoliko.

            Alam kong kasalanan din ang pagiging bading at lesbiyana sa relihiyong Islam. Pero wala pa akong napanood sa TV na imam na nilalait ang mga homoseksuwal. Dito sa ating bansa ang mahilig magsalita ng masama laban sa mga bading at lesbiyana ay ang mga obispo ng simbahang Katoliko katulad ni Arsobispo Teodoro Bacani ng Catholic Bishops Conference of the Philippines o CBCP na kamakailan lamang ay nagsalita sa TV na “nakakadiri” ang pagpapakasal ng dalawang lalaki. Si Obispo Pedro Quitorio naman ay inihambing sa pangingidnap ang homosexual marriage.

            Ngayon magtataka pa ba tayo kung bakit may mga nangyayaring hate crime laban sa mga homoseksuwal dito sa Filipinas? Napakairesponsable ng mga katulad nina Bacani at Quitorio, naturingan pa silang mga tao ng simbahan at sana ay mga tao rin ng Diyos. Malaki ang kinalaman ng kanilang masasamang salita sa mga pananakit at pagpatay sa mga bading.

            Ganito kasi iyon. Naipunla na sa isipan ng madla na “nakakadiri” at “krimen” ang pagkabading, ang pagkalesbiyana. Maliliit pa ang mga batang lalaki, maaaring katulad halimbawa ng mga katulad ni Ruiz, naririnig na nila ito mula sa maruruming bunganga ng mga obispo mismo. Tutubo at lalago ang ideyang ito sa kanilang utak, sa kanilang kaluluwa. Subconsciously, maniniwala silang “makasalanan,” “nakakadiri,” at “kriminal” (therefore “salot sa lipunan”) ang mga bading. Kaya kung mainis ka sa kanila o kung hindi ka pinagbigyan sa hiningihi mong pera (gayung kinaibigan, pinakisamahan, at nagpahada ka naman sa kanila), sakalin mo sila at saksakin. Tutal peste naman ang mga ‘yan. Tutal salot naman sila. Tutal makasalanan naman ang mga ‘yan ayon sa mga pari at obispo.

            Ang implikasyon ng sinasabi nina Bacani at Quitorio ay okey lang na patayin ang mga bading at lesbiyana dahil katulad ng daga, ipis, at mikrobyo, nakakadiri sila. Okey lang din na saktan at bastusin ang mga bading at lesbiyana dahil mga kriminal ang mga ‘yan tulad nga ng mga kidnaper. Saksakin mo na sila dahil masusunog din naman ang kaluluwa ng mga ‘yan sa impiyerno.

            Kung gayon, naisip ko, biktima rin nga si Ruiz sa malagim na pangyayaring ito. Biktima rin ang iba pang mga lalaki na nananakit at pumapatay sa mga bading. Biktima sila ng panlalason ng utak na ginagawa ng mga obispo!

             Hanggat nangyayari ang ganitong pang-aapi sa mga bading, hindi uusad ang lipunang Filipino dahil walang kapayapaang mangyayari. Kaya dapat ang lipunan mismo ang magbago ng pananaw upang tuluyang tanggapin na, oo, tao rin kaming mga bading, umiibig at may karapatang umibig na hindi matatakot na saksakin sa sariling bahay.

            Muli, hanggat itinuturo ng mga simbahan, lalo na ng simbahang Katoliko, na kasalanan sa Diyos ang pagiging bading, maraming katulad ni Ruiz ang mag-aakalang okey lang saksakin nang labimpitong beses ang bading tutal makasalanan naman iyan. Kaya sa tingin ko, dapat sa bawat isang bading na mamamatay dahil sinaksak ng lalaki sa bahay o apartment nito, isang kaluluwa ng obispo (Yes, taga-CBCP dapat!) ang dapat masunog sa impiyerno! Ito lang ang paraan upang bilang isang bading, patuloy akong maniniwala sa Diyos ng Katarungan.

***

SA “24 Oras” ng GMA7 kani-kanina lamang (4 Hulyo 2011), ibinalita ang bagong kuwento ni Ruiz. Tinangka umano siyang “reypin” ni Ricky kung kaya nanlaban siya at sinaksak niya ito. Siyempre itinanggi naman ito ni Ricky. Galit na si Ricky at masamang-masama ang loob kay Ruiz sa akusasyon niyang ito dahil naging mabuti umano siya sa lalaking ito. Ang alam ni Ricky, noong nasaksak na siya, humihingi ng pera sa kaniya si Ruiz dahil may sakit daw ang tatay nito.

            Nakapagtataka ito. Bakit ngayon lamang ito sinabi ni Ruiz? Noong bago pa lamang siya nahuli, sinabi niya na hindi niya sinasadyang saksakin si Ricky. Tulog umano siya at si Ricky pa raw mismo ang gumising sa kaniya. Ang sinasabi niya ngayon, “nagising ako na hinihipuan na niya ako.” Hinawakan pa umano siya sa leeg ni Ricky kaya nanlaban siya.

            Naniniwala ako sa sinabi ni Atty. Evalyn Ursua, abogada ni Ricky, na ito ay isang “evolving lie.” Bakit ngayon lamang ito sinabi ni Ruiz? Ilang beses na siyang nainterbyu sa telebisyon mula noong makulong siya at hanggang pansamantalang nakalaya. Wala siyang binabanggit na tinangka siyang halayin ng aktor-direktor.

            Nakalulungkot talaga ito. Kaya mabuti na talaga na umusad na ang kasong ito sa korte upang maging malinaw na ang lahat.

            Muli, isang katotohanan na si Ricky ang nagtamo ng labimpitong saksak mula sa taong pinatuloy niya sa kaniyang bahay dahil inaakala niyang kaibigan niya ito.

            Sige, ipagpalagay pa natin na pinilit, o kahit pinuwersa, pa ni Ricky si Ruiz na makipagtalik sa kaniya. May karapatan ngayong magalit si Ruiz. Subalit bakit hindi na lamang niya sinuntok si Ricky? O tinadyakan kaya? O kung sasaksakin man niya, bakit hindi dalawa o tatlo o limang beses lamang? Bakit labimpito?

            Maliwanag na maliwanag na si Ricky ang biktima rito. Period.

[Hulyo 2011

Lungsod Pasig]

May Isang Matalinong Obispo

OO, mayroon, taga-Catholic Bishops Conference of the Philippines o CBCP, at ang ngalan niya ay si Msgr. Pedro Quitorio. Sa pangalan pa lamang niya, nanginginig na ako sa takot. After all, huwag nating kalimutan, si San Pedro ang may hawak ng susi papasok sa tarangkahan ng langit. Kung wala ang pangalan mo sa kaniyang libro, good luck sa ‘yo, doon ka na sa impiyerno. Kung susundan kasi natin ang argumento ni Quitorio, kung bading ka (at gusto mo pang magpakasal, que horror!), wala ka sa listahan ng kaniyang tokayo. 

            Ganito kasi iyon. Sa News To Go ng GMANEWS TV kaninang umaga (27 Hunyo 2011), masayang ibinalita nina Howie Severino at Kara David na ligal na ang pagpapakasal ng parehong babae at parehong lalaki sa New York. Inaprubahan ang batas na ito ng kanilang Senado noong isang araw at nagdiwang ang maraming mga bading at lesbiyana sa iba’t ibang bahagi ng mundo lalo na siyempre sa di natutulog na lungsod ng New York. Pang-anim na estado na ito ng Estados Unidos ng Amerika na mayroong ligal na karapatan ang mga homoseksuwal na magpakasal.

            Para sa espiritu ng balanseng pamamahayag, nag-interbyu sina Howie mula sa magkasalungat na partido kapag kabadingan ang pag-uusap dito sa bansa. Ang una ay si Quitorio ng CBCP, at ang pangalawa ay si Rev. Ceejay Agbayani ng Metropolitan Community Churches, ang simbahang Kristiyano na kumakalinga sa mga bading at lesbiyana.

            Siyempre alam na natin na diring-diri sa ideya ng homosexual marriage ang CBCP. Noong buhay pa si Cardinal Sin at tinanong siya tungkol dito, Hesus Maria Joseph! lang ang kaniyang sagot. Tingnan mo, naghihintay na lamang ang mga parokyano ng Manila Cathedral ng milagro sa ngalan niya para mag-beatify na ito ng Santo Papa at bakasakaling maging santo rin. Hesus Maria Joseph to the max din ang reaksiyon ko habang sumasabit ang aking mga kilay sa tuktok ng kampanaryo na sinabayan ko ng pagkukurus dala tambling at isplit mula Manila Cathedral patungong Fort Santiago.

            Siyempre sabi ni Quitorio hindi puwede ang homosexual marriage dahil sa ating saligang batas ay iligal ito, at hindi rin naaayon sa “law of nature” na “man at woman” lang dapat ang maaaring ikasal. At hindi raw magbabago ito kailanman.

            Ganun?As in like that! Hindi ko alam kung saan nanggaling na kuweba si Quitorio. Pakiramdam ko pumasok siya sa yungib na iyon dalawang siglo bago nagrebolusyon ang Katipunan at nang lumabas siya ay ika-150^th na kaarawan na ni Jose Rizal. Baka hindi pa niya nabalitaan na 2005 pa naging ligal ang homosexual marriage sa España. Baka nakalimutan lang ng marunong na obispo na mga Kastila ang nagdala sa ating arkipelago ng relihiyon ng CBCP. Ang España umusad na, tayo nasa panahon pa rin ng kolonyalismong Kastila.

            Kaya naihi ako sa saya nang makita ko ang kapatid na Carlos Celdran na nakabihis Rizal with an overcoat, na nagtaas ng plakard na ang nakalagay “Damaso” habang nagmimisa ang mga obispo sa Manila Cathedral ilang buwan pa lamang ang nakalilipas. Kung sino si Damaso, I’m sure kilala siya ni Quitorio. Humarap lang siya sa salamin at makakausap na niya ito.

            Tumambling ako sa sagot ni Quitorio nang tinanong siya ni Howie (si Papa Howie na kung binata lang siya at liligawan niya ako at yayaing magpakasal ay mag-o-oo agad ako!) kung ang hindi pagpayag ba ng simbahang Katoliko sa pagpapakasal ng mga bading ay isang uri ng diskriminasyon. Sagot ng obispo, hindi raw ito diskriminasyon dahil iligal nga ang pagpapakasal ng parehong lalaki at parehong babae. Aniya pa, ibig sabihin dini-discriminate din ba natin ang mga kidnapper kung hindi natin sila papayagang mangidnap dahil labag ito sa ating batas?

            Yes, ikinumpara ng butihing obispo ang pagpapakasal ng mga bading sa krimen ng pangingidnap! Kung saan ang koneksiyon at lohika, kayo na ang maghanap sa loob ng sutana o ng gamit na brip ng mga pari. O baka talaga ganito ka sama ang paningin ng mga taga-CBCP sa mga bading at lesbiyana? Ka-level ng mga kidnaper! Heinous crime na pala ngayon ang pagiging bading at lesbiyana sa ating bansa. Salamat, bishop. Hindi namin alam ‘yan.   

            Pagkarinig ng sagot na ito, parang nakita kong ngumiwi nang kaunti si Howie pero di ako sure. Dumiretso na lamang siya sa sumunod na katanungan.

            Sabi pa ni Quitorio, “wala sa kultura” ang pagpapakasal ng mga bading at lesbiyana na siguro kasama na rin ang homoseksuwalidad mismo. Anong kultura ba ang tinutukoy niya? Siguro naman hindi ang kulturang Filipino. Pero sa tono ng pananalita niya, mukhang kulturang atin ang tinutukoy niya. Naku, bishop, delikadong statement ‘yan. Tiyak di pinag-isipan.

            Kunsabagay, siguro limitado lamang talaga ang mga babasahin na nakapapasok sa huklubang kuweba, este, sa bakuran ng CBCP kung saan nananahan ang kaluluwa ni Padre Damaso. Kaya bilang isang mabuting kristiyano, specifically Katoliko, ako na lamang ang magbabahagi kay Quitorio ng isang nabasa ko noong nakaraang taon sa Malay, ang internasyonal na jornal sa Filipino ng ipinagmamalaki kong Alma Mater, ang De La Salle University-Manila, isang Katolikong unibersidad na nagdiwang ng sentenaryo nito kamakailan lamang. Sa Setyembre 2010 isyu ng nasabing jornal, may artikulo ang iskolar ng literatura at manunulat na taga-University of the Philippines-Los Baños na si Emmanuel B. Dumlao na pinamagatang “Berinarew: Pagsasanib ng Aral at Aliw.”

            Pinag-aralan ni Dumlao ang mga konsepto ng moralidad ng mga Teduray, mga katutubong matatagpuan sa Maguindanao, sa pamamagitan ng isa sa tatlo nilang mga epiko, ang Berinarew. Ang isa sa mga nakatutuwang nadiskubre ni Dumlao ay wala palang bakla o lesbiyana sa mga Teduray. Ups, mukhang tama si Quitorio. But wait a minute, baby! Walang bakla o lesbiyana sa kanila dahil kung ikaw ay lalaki at nagkagusto ka sa kapuwa mo lalaki at gusto mong maging babae, go ahead baby, magpakababae ka. Gayundin sa babae. Kung may type kang babae at gusto mong maging lalaki, go ahead baby, magpakalalaki ka! Vongga di vah? Paliwanag ni Dumlao:

Gaya ng pagkilala sa bakla, agi, bayot sa iba’t ibang dako ng Filipinas, wala ring problema sa mga Teduray ang usapin ng sexual o gender preference. Mayroon silang tinatawag na “mentefuwaley libun” at “mantefuwaley lagey” na ang ibig sabihin ay “lalaking naging babae” at “babaeng naging lalaki.” Ang ganitong pagpapalit ng kasarian para sa isang Teduray ay kasing-natural lamang ng pag-aasawa. Hindi pekpek o titi ang batayan nila ng sekswalidad kundi ang kilos ng isang indibidwal. Ibig sabihin, magiging babae ang isang lalaki kung kikilos at magdadamit siya bilang babae. (Dumlao 56)

Dagdag pa niya, “Para sa mga Teduray, ang isang lalaking nagpalit ng kasarian ay ‘mentefuwaley libun,’ hindi siya bakla, hindi siya bisexual. Siya ay babae, ‘mentefuwaley libun’ o lalaking naging babae (56).” Sana hindi atakehin sa puso ang Santo Papa kapag mabasa niya ito.

            Maaaring sabihin ni Quitorio (at ng iba pang mga kontrabida) na ‘yun nga, nandoon pa rin ang konsepto ng kasal sa pagitan lamang ng babae at lalaki. Sa Teduray, kailangang maging babae muna ang isang bading upang puwedeng magpakasal sa lalaki. Pero sigurado ako na kahit hiramin ko pa ang napakamahal na gown ni Regine Velasquez at magpapakasal ako kay Piolo Pascual (let’s say, next week! Bwahaha. At assuming na hindi kokontrahin ni KC Concepcion o kaya magmamakaawa sa akin ang idolo kong si Sharon Cuneta na ibalato ko na lamang sa anak niya si Piolo), hindi pa rin papayag si Quitorio. Hindi kasi talaga ito puwede sa kuweba, este, sa CBCP nila.

            Nanggigigil talaga ako sa homophobia at kakitiran ng isipan ng mga pari at obispo ng simbahang Katoliko. Masyado nilang isinasabuhay hindi ang mga salita ni Hesus kundi ang kanilang “Catholic Hypocrisy.” Akala mo walang mga paring nangunguflang sa mga madilim na sinehan. Akala mo walang mga paring naninilip ng mga titi sa CR ng mga mall. Akala mo walang naghahadahan sa loob ng mga seminaryo. Akala mo walang mga paring sapilitang hinahada ang mga kawawang sakristan na kadalasan ay mga anak-mahirap! May isa nga akong kilala na malditang pari, hinahada ang mga guwardiya sa mga paaralan nila saan man siya madestino bilang administrador. Iniskandalo pa nga siya minsan dahil nakukulangan na ang guwardiya sa ibinibigay niyang pera.

            May teorya akong ganito, may tatlong rason lamang kung bakit nagiging pari ang mga lalaki sa Filipinas. Una, upang takasan ang kahirapan ng buhay. Marami kasing mayayamang deboto na dahil hindi na alam ang gagawin sa limpak-limpak nilang salapi ay willing magbigay ng iskolarship sa mahihirap ng batang gusto kunwaring magpari. Indulhensiya rin kasi ito. Akala kasi nila tumatanggap ng lagay ang Panginoon. Lalo na ang mga angkan ng mga politiko na marami ang ninakaw sa kaban ng gobyerno o ang negosyo ng pamilya ay lumaki dahil sa pandaraya at di pagbabayad ng hustong suweldo at benepisyo sa kanilang mga manggagawa. Kaya may mga paring may ibinabahay na babae at nagkakaroon ng mga anak. Mayroon ding nagngungupit ng pera ng parokya o ng konggregasyon para patayuan ng bahay ang mga magulang at kapatid. Ganito kapag walang totoong bokasyon ang nagpapari. Pangalawa, mga maykaya ang angkan subalit hindi masyadong matalino at hindi uubra kung maging abogado o doktor sila. Kaya maraming pari na kahit nag-apat na taon sa pag-aaral ng pilosopiya wala pa ring kakayahang mag-isip at walang lohika ang mga pinangdadakdak. At pangatlo, bading na gustong itago ang kanilang pagkabading. Kaya maraming pari at obispo ang galit sa mga bading kasi nakikita nila ang kanilang sarili sa mga bading na ito. Ang tawag dito ng mga lola kong sina J. Neil C. Garcia at Danton Remoto, “internalized homophobia,” na mas delikado kaysa “plain homophobia” lamang na siyempre peligroso pa rin sa mga katulad namin. Kadalasan, kumbinasyon pa ‘yan ng una at pangatlo, at ng pangalawa at pangatlo.

            Palaging kasama sa ipinagdadasal ko kapag nagsisimba ako ay sana magising na at maging matapang ang mga bading na pari at obispo na baguhin ang pananaw ng simbahan tungkol homoseksuwalidad. Sana sila na ang makipaglaban sa loob ng CBCP hanggang sa banal na estado ng Vatican. Wake up and fight for us, sisters!

            Gusto kong malaman ng mga katulad ni Quitorio na mas magiging masaya sana ako sa pagdasal at pagdalo ng misa sa loob ng simbahan kung alam kong tanggap na tanggap ako ng kinagisnan at minamahal kong relihiyon na minana ko pa sa aking mga magulang. Yun lang.

            Sa interbyu naman na Howie kay Rev. Ceejay Agbayani na siyang administrative pastor ng MCC, ipinagdiinan nitong huli ang pagkakaroon ng “freedom of religion” sa ating bansa na ginagarantiyahan ng ating Konstitusyon. Kaya hindi puwedeng sabihin ng isang obispo na iligal ang “kasal” na ginagawa nila dahil hindi ito pinapayagan ng estado. Ang kasalan sa MCC ay bahagi ng mga relihiyosong ritwal at may karapatan ang MCC na gawin ito.

            Aminado naman si Ceejay na walang marriage license ang mga kasalan sa kanilang simbahan. Aniya, “holy union” ito at hindi “holy matrimony.” Sa ritwal na ito, humihingi lamang ng basbas ang nagmamahalang parehong lalaki o parehong babae mula sa Diyos. Pagpapakita lamang daw ito na tunay at dalisay ang pagmamahalang ito.

            Nagtanong naman si Kara David kung ano ang masasabi ni Ceejay sa ilang mga paniniwalang ang mga bading ang dahilan ng pagkalat ng sakit na AIDS. Stereotyping ito sabi ni Ceejay. Hindi raw naman sa mga bading nagsimula ang AIDS. Pero siyempre, katotohanan din na marami ngang mga bading ang may AIDS sa ngayon. Kaya makabubuti raw ang homosexual marriage para ma-encourage ang mga bading at lesbiyana na maging tapat sa kanilang partner sa buhay. Ang pagpapakasal, bagamat hindi garantiya, ay makapagpapatibay ng katapatan.

            Ang MCC ay isang relihiyong Protestante na itinatag para magkaroon ng simbahan ang mga bading at tomboy na itinatatwa ng ibang mga kristiyanong simbahan, lalo na ng simbahang Katoliko.

            Masayang-masaya siyempre si Ceejay sa pagsasabatas ng homosexual marriage sa New York.

            Nang tinanong siya ni Howie kung kailan kaya magkakaroon ng ligal na homosexual marriage sa Filipinas, masaya at tumatawa siyang sumagot ng, “Kung hindi mamayang hapon, baka next week!” Oo nga naman. Why not coconut? Ayon nga sa mga natutunan ko mula sa mga madre noong nasa elementarya pa lamang ako sa Assumption sa Antique, “With God, nothing is impossible.” Tumpak! Korak! Plak!

            Oh, by the way high way run way whatever way… Si Ceejay pala ang tinutukoy ko sa pamagat ng sanaysay na ito na matalinong obispo. Joke lang po iyong nasa unang talata, if I may stress the obvious. Grrr!

[27 Hunyo 2011

Lungsod Pasig]

Tula sa Sariling Dila

TUNAY ngang magpaglaro ang parikala ng pagmamakata. Ilang taon na ring isinusulong ko— bilang makata, bilang guro, at bilang panelist sa mga palihan sa pagsusulat—ang pagsusulat ng tula sa sariling wika, sa sariling dila. Hindi ko inaasahan na lalong mapagtitibay ang paniniwala at paninindigan kong ito ng isang pelikula galing Hollywood na pinanood kong mag-isa isang maulaning hapon sa aking kuwarto. Ito ang pelikulang In Her Shoes (Twentieth Century Fox, 2006) na dinerek ni Curtis Hanson.

            Simple lamang ang kuwento nitong pelikula na ang dulang pampelikula na sinulat ni Susannah Grant ay ibinase sa nobela ni Jennifer Weiner. Tungkol ito sa magkapatid na Maggie (Cameron Diaz) at Rose (Toni Collette). Kabaligtaran nila ang isa’t isa. Si Maggie ay bata, maganda, seksi, malandi, bigaon, hirap magsulat at magbasa, hindi tumatagal sa trabaho dahil tamad, at burara sa buhay. Si Rose naman ay may pagkamanang, hindi masyadong maganda, medyo mataba, mahiyain sa mga lalaki, palabasa, isang magaling at masipag na abogada, at masinop sa buhay. Iisa lamang ang pagkakapareho nila, pareho sila ng sukat ng sapatos kung kaya ginagamit ni Maggie nang walang paalam ang mga mamahaling koleksiyong sapatos ni Rose. Sa kabila nito, mahal na mahal nila ang isa’t isa. Hanggang isang araw pinalayas ng kanilang madrasta si Maggie dahil palagi itong lasing kung umuwi at napilitan si Rose na kupkupin muna ito pansamantala sa kaniyang apartment. At dito nagsimula ang gulo.

            Nagka-boyfriend na sana si Rose. Isang guwapo at maskuladong kasamahan niyang abogado sa kanilang law firm. Subalit malaking disgrasya ang nangyari. Nang magbisita itong lalaki sa bahay ni Rose na wala siya, si Maggie ang naabutan nito. Ano pa nga ba ang nangyari kundi naabutan ni Rose na nakikipagtalik ang kaniyang boypren sa kaniyang kapatid at sa kama pa niya mismo! Siyempre naloka si Rose. Nakipag-break sa boypren at pinalayas oramismo ang kapatid. Ang masahol pa, na-depress siya nang husto kaya nag-resign siya sa kaniyang trabaho at nagraket na lamang bilang taga-walk ng mga aso.

            Ang malanding si Maggie naman ay pumunta sa bahay ng kaniyang ama at madrasta upang naghanap ng mga mananakaw na barya dahil wala siyang kapera-pera. Hindi sinasadyang nahanap niya ang mga birthday card mula sa kaniyang Lolo at Lola (Shirley Maclaine). Itinago pala ng kaniyang ama sa kanila ni Rose na nagpapadala ng card ang mga Lola niya sa kanila. Magkagalit kasi ang mga ito. Hayun, pumunta si Maggie sa kaniyang Lola na nakatira sa tirahan ng mga matanda sa Miami, Florida. Tinanggap naman siya ng kaniyang Lola. Hindi naglaon, napilitan rin si Maggie na magtrabaho sa home for the aged bilang care giver.

            Nagkaroon ng bagong boypren si Rose. Isa ring abogado na dating kasama niya sa trabaho. Matagal na pala itong may gusto sa kaniya. Pareho silang mahilig kumain. Nagdesisyon na silang magpakasal. Kaso nahalata ng lalaki na parang may itinatago sa kaniya si Rose tungkol sa kaniyang kapatid. Naging isyu ito at umurong ito sa kanilang kasal. Siyempre naloka uli si Rose. Buti na lang nakatanggap siya ng sulat mula sa kanilang Lola. May kasama itong plane ticket papuntang Miami. Pumunta na rin siya. Siyempre nagkagulatan silang magkapatid nang magkita sila sa bahay ng kanilang Lola.

            Dahil nga romantikong pelikulang Hollywood ito, masaya siyempre ang katapusan. Naayos nina Maggie at Rose ang kanilang gusot. Nagkaayos din sina Rose at ang boypren niya kaya tuloy ang kasal. Nagkaayos din ang Lola at Ama nila. “All is well that ends well,” ‘ika nga.

            Naipalabas ang pelikulang ito dito sa Filipinas may ilang taon na ang nakalilipas. Nakabili ako noong isang buwan ng kopyang VCD sa halagang PhP75 lamang. On sale na kasi. Dahil matino ang pagkagawa ng pelikulang ito, hindi ito naging box office hit dito sa atin. Seryoso kasi ang tema ng pelikula at hindi nakadisenyo upang pagbigyan ang mga “American Dream” natin pati na rin ang ating mga “gitnang uring fantasya” (Salamat kay Roland Tolentino sa napaka-useful na pariralang ito!) kung kaya hindi pinanood ng mga sosyal at pasosyal (termino uli ni Tolentino na gustong-gusto ko). Ang mga mabababaw lang na mga pelikula mula Hollywood ang kumikita tulad ng Spiderman at mga romantikong pelikula tungkol sa mga bampira, at mga pambatang pelikula tulad ng Harry Potter at Ice Age dahil inaasahan ito ng mga sosyal at pasosyal na mga magulang na makakatulong maging tuluyang Inglesero ang kanilang mga anak na konektado siyempre sa “American Dream” at “gitnang uring fantasya.”

            Nagandahan ako sa pelikulang ito dahil taong-tao ang mga karakter. Gusto ko rin ang halagahan na isinusulong ng pelikula: pagmamahal at katapatan sa pamilya sa kabila ng mga kapansanan, kasalanan, at kasamaan ng bawat isa.

            Gusto ko rin ang di sinasadyang pagpapakita ng kahinaan ng pamilya at kulturang Amerikano. Nabibiktima rin pala sila ng pagiging isang mayamang bansa nila. Nagmimistula silang alipin ng pera sa kanilang pagtatrabaho at naghihiwalay ang mga pamilya dahil may pera sila at mas mobile kaya madali ang maglayas at mang-iwan ng mga kapamilya. Sa isang mahirap na bansa kasi tulad ng Filipinas, kahit na gusto na ninyo sanang maghiwa-hiwalay sa pamilya, tinitiis na lang ninyo dahil magastos ang maglayas. Kung wala kang kapera-pera kahit pambayad sa traysikel papuntang terminal ng bus ay wala ka.

            Isang pangit na resulta ng masyadong kapitalistang pamumuhay tulad ng sa Amerika ay ang pagkakaroon ng maraming home for the aged. Dahil kailangang kumayod nang kumayod, wala silang panahon upang alagaan ang mga matanda sa pamilya. (Kasalanang mortal kasi sa isang kapitalistang kultura ang hindi pagkakaroon ng maraming pera. Mababansagan kang “loser.”)  Inilalagay na lamang ang mga ito sa isang institusyon. Tumatanda silang mag-isa at namamatay na mag-isa. Kokolektahin na lamang ng kanilang mga anak at apo ang kanilang bangkay kung dedbol na sila. Ganito ang nangyayari sa komunidad ng Lola sa pelikula.

            Subalit hindi talaga ito ang nangungunang rason kung bakit nagandahan ako sa pelikula. Ang nakatawag ng aking pansin ay ang paggamit ng mga tula sa pelikulang ito, partikular ang mga tula ng pag-ibig nina Elizabeth Bishop at e.e. cummings.

            Kung pagandahan din lang ng tula sa pag-ibig ang pag-uusapan, sa tingin ko mas maganda ang mga tula ng pag-ibig ni Angela Manalang Gloria kaysa tula nina Bishop at cummings. May tatalo pa ba sa unang apat na linya ng tula ni Gloria na “To the Man I Married?” Sabi ng persona, “You are my earth and all that earth implies: / The gravity that ballasts me in space, / The air I breathe, the land that stills my cries / For food and shelter against devouring days.” O ng huling saknong ng tula niyang “To Don Juan” na nagsasabing, “It was not love, it was not folly, / I have no name to know it by, / I only know one shining instant / You held my earth, you held my sky.”

            Kung palaliman lang din ang labanan, tatambling ang lalaban sa unang saknong ng tulang “Poet Traveling Over Water” ni Merlie M. Alunan na, “befriend the wind / let it ride easy / in the hollows / of your bones / open your bosom / for wind to go through / storm rising / from the abyss / could pitch you / on the rocks / blow the skull apart / for darkness and sun / cold and heat / to flow in.”

            Ang pinupunto ko ay ganito. Bakit hindi natin ginagamit sa mga pelikula natin ang mga tula ng ating mga makata? Ginagawa na namin ito ng kaibigan kong direktor na si Ray Defante Gibraltar sa mga pelikulang ginagawa namin. Pero indie lang naman ang sa amin. Limitado lamang ang mga manonood. Mas maganda kung, halimbawa, sa pelikula ni Sarah Geronimo na sikat na sikat ngayon, ay may itatanghal na tulang sinulat halimbawa nina Jose Corazon de Jesus, Rolando Tinio, Cirilo F. Bautista, Rofel Brion, Benilda Santos, Romulo Baquiran, Jerry Gracio, at Kristian Sendon Cordero.

            Naantig ako sa eksena kung saan pinilit ng isang pasyente, na dating propesor ng literatura, si Maggie na magbasa. Bulag na ang propesor at gusto niyang basahan siya ng tulang “One Art” ni Bishop. Na-insecure kasi bigla si Maggie dahil mabagal siyang magbasa. Sabi ng matanda, okey lang dahil mabagal din daw siya kung makinig. Gusto nang umalis ni Maggie pero sabi ng propesor, kailangan niyang pilitin ang sarili na magbasa. Aniya, “Just take your time, Maggie. Listen to the words as you are about to say them.” A! tunog ng salita! Sabi nga ni Alunan, “What is poetry but human speech?” At iyon nga, mistulang milagro. Natutong magbasa si Maggie. Nagbasa pa siya ng tulang “i carry your heart with me” ni cummings sa kasal ng kaniyang Ate Rose na nagulat din na magaling na magbasa ng tula ang nakababatang kapatid.    

            Sa eksenang ito ko nakita ang halaga ng pagsusulat ng tula sa sariling dila. Kaya mistulang milagro ang pagkatuto ni Maggie na magbasa ng tula dahil nakasulat ito sa Ingles na wikang kinagisnan at ginagamit niya araw-araw kahit mababa lamang ang kaniyang pinag-aralan. Matapos kasi niyang basahin ang tulang iyon na Bishop tungkol sa pagkawala ng mga bagay at tao na mahal natin sa buhay at isang sining ito na dapat makasanayan natin sa mundong ito na marami ang nawawala sa atin dahil pansamantala lamang talaga ang lahat ng bagay dito sa daigdig, tinalakay pa nila ng propesor ang tula. Kayang-kaya niyang mag-close reading.

            Sa karanasan ko bilang guro ng literatura, bago mag-close reading ng isang Ingles na tula ay mayroon munang bahagi na kailangang mag-unlock the difficult terms. Maraming salita ang kailangan ipaliwanag ang kahulugan upang huwag maging sagabal sa pagbabasa at pag-intindi sa tula. Ito ang hindi naranansan ni Maggie sa unang pagkakataon na nag-close reading siya ng tula. Nasa sariling wika kasi niya ang tula at kahit hindi naman talaga siya palabasa ay naintindihan niya ang bawat kataga.

            Kung gumamit man tayo ng mga tula sa ating mga pelikula, dapat nasa wikang Filipino o sa mga wikang katutubo ito. Kung pelikulang Filipino ang In Her Shoes at kakilala ko ang direktor nito, irerekomenda ko ang tulang “Pagharap sa Salamin” ni Rebecca T. Añonuevo na angkop sa tema ng nasabing pelikula: “Isang pagdiriwang ang bawat / Pagharap ko sa salamin. / Tila banderitas / Ang kumakaway  na ngiti. / Ang nunal sa pisngi’y / Nanghahalinang mutya. / Isang banda ang sinag / Na nagmula sa mga mata. / Nagsasayaw ang isip / Sa pagkatha ng tula. / Samantala’y nagtatalumpati / Ang pantay na balikat. / Ang puso ko’y umaapaw / Sa alak ng pag-ibig. / Ang kaluluwa ko’y / Humahalimuyak. / May koronasyon maya-maya / Na pangako ako sa sarili.”

            Hindi ko na ipaliliwanag pa ang tula. Gaya nga ng sinasabi ng unang guro ko sa pagsusulat ng tula na si Leoncio P. Deriada, ang isang mahusay na tula, kagaya ng isang mahusay na biro, ay hindi na kailangan ipaliwanag pa. Masisira lamang ito sa mga dagdag pa na satsat.

[25 Hunyo 2011

Lungsod Pasig]